Onvruchtbaarheid man

Vruchtbaarheid wordt omschreven als het kunnen zwanger worden binnen een ‘normale’ termijn. Een koppel is dus vruchtbaar als de vrouw na één tot twee jaar van regelmatige seksuele betrekkingen zwanger wordt. Is dat niet het geval, dan spreekt men van verstoorde vruchtbaarheid of onvruchtbaarheid. De oorzaken kunnen zowel bij de vrouw (30%), bij de man (30%) als bij beiden (30%) liggen.

Oorzaken

Bij de mannen ligt de belangrijkste oorzaak van onvruchtbaarheid in de kwaliteit van het sperma. Ofwel er worden niet genoeg zaadcellen geproduceerd (oligozoöspermie), ofwel zijn er helemaal geen zaadcellen (azoöspermie), wat de kans op bevruchting fors verkleint. Maar zelfs als de zaadcellen in voldoende hoeveelheden worden aangemaakt, kan het zijn dat ze niet voldoende beweeglijk zijn (asthenozoöspermie), of een abnormale vorm vertonen (teratozoöspermie). Al die problemen resulteren uiteraard in een kleinere bevruchtingskans. Die mindere kwaliteit van het sperma kan te wijten zijn aan stoornissen bij de aanmaak van de zaadcellen, en/of aan afwijking van de verschillende transportkanalen:

• Bepaalde besmettelijke ziekten (gonorroe of chlamydia) kunnen de geslachtsorganen aantasten of een ontsteking van de zaadballen kunnen veroorzaken (bof in de puberteit).
• Er kan sprake zijn van endocriene stoornissen. Er is dan onvoldoende productie van de hormonen die de afscheiding van testosteron en de aanmaak van zaadcellen regelen.
• Aangeboren anatomische afwijkingen zoals afwezigheid van zaadleiders, niet goed ingedaalde zaadballen kunnen de vruchtbaarheid verminderen. De vruchtbaarheid van mannen met een enkelzijdig niet-ingedaalde zaadbal is meestal behoorlijk: 60-70% blijkt in staat op de natuurlijke weg vader te worden. Bij dubbelzijdig niet-ingedaalde zaadballen is dit slechts 30%.
• Uitgezette aders in de balzak (varicocele) kunnen mogelijk verminderde vruchtbaarheid veroorzaken doordat de temperatuur in de balzak hoger wordt.
• Trauma van de zaadbal, draaiing van de zaadbal (torsio) of een kwaadaardige tumor in de bal leiden tot afname van de zaadcelproduktie.
• Sommige mannelijke vruchtbaarheidsproblemen zijn te wijten aan ejaculatiestoornissen, zoals een erectiestoornis of vroegtijdige zaadlozing. Het kan ook zijn dat het sperma niet naar buiten geloosd wordt, maar naar achteren loopt en in de blaas terechtkomt. Men spreekt dan over retrograde zaadlozing.
• Schadelijke stoffen voor de zaadcelproduktie zoals chemotherapie en bestraling.
• Het is al heel lang bekend, maar niet goed begrepen, dat ziek zijn ernstige gevolgen heeft voor de zaadkwaliteit. Bij koorts kan zelfs het aantal zaadcellen tot nul dalen. Het is echter niet alleen temperatuurverhoging, maar ook het ziek zijn zelf dat negatief uitwerkt op de zaadcelproduktie.

Wat kunt u zelf doen?

• Blijf kalm. Als u er na enkele maanden niet in slaagt om kinderen te krijgen, is dat nog geen reden tot paniek. 85% van de koppels wordt binnen één jaar tijd spontaan ouders. Blijven uw pogingen ook na een jaar vruchteloos, raak dan niet in paniek, maar schakel een arts in.
• Bedrijf de liefde. Logisch gezien verhogen frequente seksuele betrekkingen de kans om zwanger te raken. Om uw kansen te verhogen, kunt u het best om de twee dagen gemeenschap hebben tijdens de ovulatieperiode.
• Beter vroeg dan nooit. De vruchtbaarheid van de vrouw gaat na haar dertigste geleidelijk aan verminderen. Die vermindering wordt dramatisch na 39 jaar, met bijvoorbeeld slaagpercentages voor IVF van minder dan 10%.
• Vermijd tabak, alcohol en cafeïne. Deze gifstoffen tasten de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen aan.
• Let op uw gewicht. Over- of ondergewicht verminderen fors uw vruchtbaarheid.

Wat gebeurt er in de spreekkamer?

De arts zal uw zaadballen betasten om hun dikte en volume te bepalen, om de aanwezigheid en de regelmaat van de afvoerkanalen na te kijken en de aanwezigheid van een spataderkluwen (varicocele) uit te sluiten. Daarnaast zal de hormoonstatus worden bepaald en het spermatogram worden bekeken om het aantal, de beweeglijkheid en de vitaliteit van de zaadcellen na te gaan. Bij een abnormaal spermatogram is een tweede controleonderzoek altijd nodig. Bij afwijkingen kunnen nog andere onderzoeken aangevraagd worden. Op basis van de bevindingen bespreekt de uroloog met u een behandelplan.

Behandelmogelijkheden

Behandeling gebeurt op basis van de oorzaak van de onvruchtbaarheid. Een aantal van de mogelijkheden:

• Ontsteking aan de urinewegen en de geslachtorganen. Een chronische ontsteking van de urinewegen en de geslachtsorganen kan leiden tot slecht sperma door de vorming van afbraakprodukten van de ontstekingsreactie. Dit zal invloed hebben op de kwaliteit van de zaadcellen, kan leiden tot de vorming van afweerstoffen tegen zaadcellen en tot een afname van het bevruchtend vermogen. Therapie in de vorm van antibiotica, soms zelf langdurig toegepast, is aangewezen.

• Hormonale stoornis. Het kan zijn dat een, meestal goedaardige, tumor in de hypofyse het hypofyseweefsel zo beschadigd heeft, dat er onvoldoende hormonen worden aangemaakt om een goede zaadcelproduktie te hebben. De tumor in de hypofyse moet worden verwijderd met zonodig extra hormonale ondersteuning.

• Retrograde zaadlozing. Bij retrograde zaadlozing sluit de blaashals zich niet of onvoldoende en kan het sperma ontsnappen naar de blaas. Om de kwaliteit van de zaadcellen te behouden, worden dan een of meerdere tabletten bicarbonaat voorgeschreven, om de zuurgraad van de urine te verbeteren. Ook kan een retrograde zaadlozing worden behandeld met blaashalsversterkende medicijnen zoals efedrine of imipramine.

• Niet ingedaalde zaadballen. Eén of beide wordt/worden verplaatst naar de normale locatie in de balzak en vastgezet tijdens een operatie. Nog onduidelijk is of een vroegtijdige operatie de vruchtbaarheidskansen later vergroot.

• Verstopte geslachtskanalen. Bij de man kan besloten worden om een operatie uit te voeren als de geslachtskanalen verstopt zijn, zoals bijvoorbeeld na eerdere sterilisatie. Na hersteloperaties bij sterilisatie wordt bij 80-90% van de geopereerde mannen zaadcellen in het sperma gevonden. Dit leidt bij gemiddeld 50% van de paren tot spontane zwangerschap. Dit percentage is echter lager als er sprake is van een lange periode tussen sterilisatie en hersteloperatie.

• Varicocele (spatader). Het nut van een operatieve correctie van een spatader is twijfelachtig. Soms wordt een verbetering van de spermakwaliteit gezien, maar dat is niet altijd het geval.

• Torsio testis. Bij een torsio (steeldraai van de bal) moet binnen zes uur de bal worden teruggedraaid in zijn normale positie, anders sterft de bal definitief af.

Vooraf bespreekt de uroloog de behandeling uitvoerig met u.

Vragen

Voor meer informatie:

www.freya.nl

Als u na het lezen van deze informatie nog vragen heeft, kunt u die stellen aan uw behandelaar.